Marion Crane (Janet Leigh) is een zich vervelende secretaresse uit Arizona,
die wil trouwen met Sam Loomis, een man die het gevoel heeft dat hij te
arm is om te trouwen en van zijn huidige vrouw te scheiden. Wanneer een
brutale miljonair 40000 dollar achterlaat op het makelaarskantoor waar
Marion werkt, moet ze van haar baas dit geld naar de bank brengen. Maar
in plaats daarvan pakt ze haar koffers en neemt het geld mee. Ze koopt
een nieuwe wagen en rijdt daarmee richting San Francisco, waar Sam een
winkel in ijzerwaren heeft. Maar op de weg daar naartoe, nadat ze een
achterdochtige politieagent had afgeschud, neemt ze een verkeerde bocht
omwille van een verblindende stortregen. Ze besluit om te gaan slapen
en neemt een kamer in het Bates Motel, waar ze de vreemde jonge eigenaar,
Norman Bates, ontmoet. Ze voeren een gesprek waarin Marion hoort van zijn
toewijding aan zijn prikkelbare moeder, die in een villa naast het motel
woont. Hun gesprek overtuigt haar dat ze het geld moet teruggeven. Als
ze later een douche neemt op haar kamer wordt ze plotseling aangevallen
door een persoon die Mevr. Bates lijkt te zijn. Ze wordt veertien keer
gestoken met een mes. Norman komt binnen en, hevig geschrokken, gooit
hij Marion in de kofferbak van haar auto, die hij vervolgens in het drijfzand
achter het motel duwt. Als Lila, Marions zuster, haar niet kan bereiken,
gaat ze Sam Loomis om hulp vragen. Het paar wordt benaderd door Milton
Arbogast, een privé-detective, die door Marions baas is ingehuurd
om het geld op te sporen. Hij arriveert bij het Bates Motel en wordt achterdochtig.
Alvorens achter de villa van Bates die boven op een heuvel staat te sluipen,
vertelt hij Sam en Lila zijn verdenkingen. Maar wanneer hij naar de villa
gaat, wordt hij bruut en met een dodelijke afloop aangevallen door Mevr.
Bates. Als Arbogast niet terugkomt, gaan Sam en Lila naar sheriff Chambers,
die hun vertelt dat Mevr. Bates al acht jaar dood en begraven is. Het
paar vertrekt naar het motel en terwijl Sam Norman aan de praat houdt,
sluipt Lila naar het huis. Norman wordt achterdochtig en geeft Sam een
klap op het hoofd. Lila ziet Norman afkomen en vlucht naar de kelder,
waar ze mevr. Bates ontdekt, die een opgezet geraamte blijkt te zijn.
Norman rent met een mes in z'n handen en gekleed als zijn moeder naar
binnen, maar wordt op tijd door Sam tegengehouden. De psychiater legt
op het politiebureau uit dat Norman psychotisch is. Hij is door de moord
op zijn moeder en haar minnaar schizofreen geworden, een gespleten persoonlijkheid,
die gepaard gaat met moordzuchtige woedeaanvallen.
Bespreking
Dat Psycho het grootste commerciële succes van Alfred Hitchcock zou
worden, had in 1960 eigenlijk niemand verwacht. Voor de meester zelf was
het maar een "fun picture" en Paramount was helemaal niet enthousiast
over het project. De studio vond de titel en het onderwerp te verontrustend.
Niemand kon vermoeden dat Psycho een sleutelfilm zou worden in de ontwikkeling
van de Amerikaanse cinema. De film houdt immers het midden tussen de ingehouden
moraliserende stijl van de klassieke studiothriller van de jaren veertig-vijftig
(bv. Rear Window) en de expliciete, effectenbeluste stijl van de horrorfilm
die van de jaren zeventig af zou doorbreken. Het was dus een soort van
overgangsfilm.
Hitchcock bezorgde door deze film een schok, waar veel toeschouwers nu
nog niet van bekomen zijn. Er zijn zelfs mensen die nu nog niet graag
onder de douche staan omdat de moordscène zo effectief en gruwelijk
was.
De bedoeling van de film was het publiek te manipuleren. De kijker wordt
constant in onzekerheid gehouden over de plot, de (identificatie met)
personages en de thematiek. Ook over wat voor film het nu juist is, wordt
de toeschouwer in het onzekere gehouden en is er een duidelijke evolutie:
Psycho begint als een romantisch drama maar wanneer Marion het geld steelt,
wordt het een misdaadfilm. Na een flirt met een road movie (de vlucht
van Marion met de wagen) en een zwarte komedie (de eerste contacten met
de onhandige Norman), belanden we in een horrorfilm wanneer heldin Marion
na 45 minuten onder de douche wordt vermoord. Van dan af wordt de film
gedragen door de schizofrene Norman Bates, enerzijds en neurotische en
seksueel gefrustreerde jongeman en anderzijds een seriemoordenaar die
als travestiet een reïncarnatie van zijn dode moeder is. De film
misleidt ons constant, omdat, net als we denken dat we het verhaal vooruit
zijn (iets wat het publiek altijd graag denkt), blijkt dat onze voorspellingen
fout zijn. Het publiek is dus volledig overgeleverd aan de regisseur.
Het hele ritme van de film is gericht op de suspense en het shockeffect.
Het verhaal lijkt zich in het begin heel traag te ontwikkelen maar dan
komt de schok in de vorm van een onverwachte en gewelddadige moord. Onverwacht
aangezien de (ogenschijnlijke) ster van de film vermoord wordt en het
gebeurt op een derde van de film. Het is dan ook niet te verwonderen dat
het publieks gevoel van veiligheid zwaar geschokt was. We identificeren
ons immers met hoofdpersonage en nog meer met de kwetsbaarheid van iemand
die aangevallen wordt onder de douche, waar je naakt bent en geen verweer
hebt.
Psycho is een film met twee schokkende moorden in maar je mag de film
niet omschrijven als een horrorfilm. De film is gebaseerd op het uitgangspunt
van Hitchcock dat suspense die het hart sneller doet
kloppen, angstaanjagend er kan zijn dan waar de suspense eigenlijk over
gaat. Dit wil zeggen dat de moorden op zich ons enkele minuten schokken,
maar de angst en het anticiperen, die het gevolg zijn van het feit dat
wij niet weten wanneer ze precies zullen gebeuren of wie er precies vermoord
gaat worden, jagen ons echt vrees aan. De film begint eigenlijk pas nadat
de moord gepleegd. Maar als Marion eenmaal gedood is, blijf je aan haar
denken met een gevoel van angst (wat was het motief van de moord?).
De douchescène alleen kostte een hele week om te draaien. Er werden
speciale stellages voor de scène gebouwd en er waren meer dan zeventig
verschillende camera-instellingen nodig voor die vijfenveertig seconden
op het scherm. Maar het resultaat is opmerkelijk. Door de snelle montage
lijkt het of Marion meerdere malen is gestoken, terwijl in werkelijkheid
het mes haar lichaam niet één keer raakt. Deze scène
is nu nog steeds het klassieke voorbeeld van hoe je door de montage van
stukjes film, iets kan suggereren op een erg geloofwaardige manier.
Hoewel het budget voor deze film door de studio tot het minimum (zo'n
800.000 dollar) beperkt werd en Hitchcock zich dus geen steracteurs kon
veroorloven, was de keuze voor zwart-wit niet budgettair. Hij wou immers
het publiek doen schrikken en niet doen walgen (van een overdosis bloed).
In werkelijkheid was het bloed in de douchescène niets anders dan
chocoladesaus. Hij koos echter ook voor zwart-wit om door compositie en
belichting contrasten te accentueren, iets wat ook door vele schilders
werd toegepast. Zo zie je in de douchescène duidelijk het contrast
tussen de "zwarte" moordenaar en het fel belichte "witte"
slachtoffer.
Hitchcock betrekt reeds van de eerste beelden van de film de toeschouwer
in het verhaal. Van een panorama van Phoenix gaat de camera vooruit en
naar beneden. Toevallig ontdekt hij Sam en Marion in een kamer achter
een venster. Eigenlijk had het gelijk wie kunnen zijn (de toeschouwer
b.v.).
Na de douchemoord transfereert de geshockeerde kijker zijn sympathie naar
Norman, de zorgzame (hij ruimt de rotzooi op die zijn "moeder"
achterliet) en kwetsbare jongeman die zich als slachtoffer opstelt. De
speurtocht van het trio Sam, Lila en Arbogast is een exploratie van zijn
psychotische persoonlijkheid. Daarna volgt de tweede moord die bijna even
schokkend is als de eerste en die de angst weer doet oplaaien. De psychiater
verklaart aan het einde van Psycho niet alles en het opsluiten van Norman
Bates zorgt alleen maar voor een schijnbaar miniem gevoel van veiligheid.
Het is dus min of meer een open einde.
Wat Hitchcock aan Psycho beviel was dat het pure film is waardoor het
publiek over de hele wereld in beroering werd gebracht. Er zat geen boodschap
in en het waren ook geen sublieme acteerprestaties. Hij had via het medium
van de film een chaotische wereld gecreëerd met erg hevige emoties:
onzekerheid, vertwijfeling, angst, frustratie, hysterie en terreur. Hij
regisseerde meer het publiek dan de acteurs.
Maar ook de muziek van Bernard Herrmann had een groot aandeel in het schrik
aanjagen. Psycho is immers de enige film met muziek, die werd gespeeld
door een orkest dat uitsluitend uit strijkers bestond. Het door merg en
been gaande geluid van de violen verhoogde de spanning gedurende de hele
film en zeker tijdens de douchescène.
Hitchcock had de manipulatie van het publiek zo ver doorgetrokken dat
het zelfs in de werkelijkheid tot uiting kwam. Hij had erg strikte regels
opgelegd. Zo was de set volledig afgesloten, mochten recensenten en bioscoopeigenaars
de niet zien voor de première en dwong Hitchcock iedereen de film
van het begin te zien. Niemand werd meer tot de bioscoop toegelaten als
de film eenmaal begonnen was. Dit was natuurlijk op commercieel gebied
heel slim bekeken van Hitchcock. Door deze publicatiestunts gaf hij aan
de film een speciaal aura aan de film nog voor hij in de zalen was. Het
resultaat was dan ook dat er lange rijen voor de bioscopen stonden, zelfs
uren voordat de voorstelling begon. En iedereen kwam geschokt de zaal
terug uit.
Hoewel Hitchcock erg opgetogen was over de heftige reacties, had hij
nooit verwacht dat de mensen het zo serieus zouden nemen. Voor hem was
het gewoonweg een geestige film, natuurlijk zwarter dan de zwartste komedie,
maar niettemin humoristisch. Het was duidelijk dat het publiek Hitchcocks
(ziekelijke) gevoel voor humor niet deelden.
Persoonlijk vind ik Psycho een goede maar vooral bijzondere film. Hoewel
het
schokeffect voor mij al een beetje verpest was doordat ik al over de film
gelezen en gehoord had, kan ik me toch de reactie van het publiek in 1960
inbeelden. Het resultaat en de gedachte achter de film, nl. dat iedereen
het slachtoffer kan worden van zulke gruweldaden, is gewoonweg angstaanjagend.
Het verhaal is in feite slechts bijzaak. Het hoofddoel van de film is
emoties op te roepen bij het publiek en dat is volgens mij op een meesterlijke
manier gelukt. Hitchcock gebruikt het medium net als in Vertigo op zo'n
briljante manier, dat je als kijker niets anders kan doen dan je te laten
meeslepen in zijn wereld, waar hij het voor het zeggen heeft, waar hij
met je doet wat hij wil (in Psycho: de kijker eens lekker laten schrikken).
Het feit dat de film in zwart-wit gedraaid is stoort helemaal niet. Meer
nog, het versterkt het klassiekergevoel dat je krijgt tijdens het kijken.
En ook de over de acteerprestaties valt niet te klagen. Ik heb namelijk
heel erg genoten van Anthony Perkins' sublieme prestatie als Norman Bates.
Al bij al is dit een heel sterke film die verdiend één van
Hitchcocks grootste successen genoemd wordt.
