Het verhaal speelt zich af in het schilderachtige San Francisco, waar
John "Scottie" Ferguson (James Stewart) het politiekorps verlaat,
vanwege zijn hoogtevrees. Gavin Elster, een oude schoolgenoot, komt naar
hem toe en vraagt hem zijn vrouw Madeleine (Kim Novak) te schaduwen, die
gelooft dat de geest van haar overgrootmoeder bezit van haar heeft genomen
- een vrouw die zelfmoord heeft gepleegd, toen ze krankzinnig was geworden.
Scottie volgt Madeleine door San Francisco en als zij probeert zichzelf
te verdrinken in de baai die onder de Golden Gate Bridge ligt, redt hij
haar en wordt op haar verliefd. Zij heeft visioen van de Mission (een
missiepost) bij San Juan Batista en Scottie neemt haar daar mee naartoe
in de hoop dat hij haar waandenkbeeld kan uitwissen. Maar zij klimt impulsief
op de top van de indrukwekkende missietoren, waar Scottie vanwege zijn
hoogtevrees niet kan volgen. Hij moet dan hulpeloos toezien hoe zij zich
in de dood stort. Zijn trouwe vriendin Midge geneest hem van zijn gevoel
van schuld en wroeging. Spoedig daarna ontmoet hij een vrouw, Judy Barton
genaamd, die Madeleines levende evenbeeld is. Wij komen spoedig te weten
dat Judy Madeleine is, die ten tijde van hun eerste ontmoeting Elsters
minnares was en niet zijn vrouw. Haar zogenaamde dood (de echte Madeleine,
vermoord door Elster, werd van het dak gegooid) was een zorgvuldig geplande
list om van Scottie een onverdachte getuige van Madeleines zelfmoord te
maken. Als Scottie ziet dat Judy een medaillon draagt dat aan haar overgrootmoeder
Carlotta (die zelfmoord pleegde en waarvan we eerder in de film een portret
zagen) heeft toebehoord, beseft hij wat er is gebeurd. Om Judy te laten
bekennen, neemt hij haar mee naar de toren. Maar daar verliest zij haar
evenwicht en valt, waarbij ze de dood vindt.
Bespreking
Vertigo is een gevoel van duizeligheid of een verwarde gedesoriënteerde
gemoedstoestand. Het is echter ook de titel van de meest geprezen Hitchcockfilm
die door velen beschouwd wordt als de allerbeste. Sommige critici vinden
zelfs dat de film tot beste film aller tijden zou moeten uitgeroepen worden.
De titel verwijst naar de gevolgen van de hoogtevrees voor Scottie, het
hoofdpersonage. De geschiedenis van deze film is net zoals de film zelf
erg mysterieus: na ruim twintig jaar onzichtbaar te zijn geweest, verrees
de film tweemaal. Een eerste keer in 1984 toen hij met nog 4 andere Hitchcockfilms
werd opgevist en pas recent een tweede keer, toen hij volledig gerestaureerd
terug in de bioscoopzalen verscheen. Wat er nu zo mysterieus aan is, is
dat ook het verhaal van Vertigo draait rond een verrijzenis uit de dood.
Pas na een lange tijd, de critici de film rustig hadden laten bezinken,
waren ze het er echter over eens dat dit één van Hitchcocks
allergrootste, meest uitgekiende films was. Want toen de film in première
ging, was de ontvangst veel minder prettig. Eigenlijk snapte ook ik er
de eerste keer dat ik de film zag niet veel van, en dat was waarschijnlijk
ook de reactie van zowel critici als publiek toen hij in première
ging. Maar je begint de film pas echt te begrijpen nadat je hem enkele
keren hebt gezien.
In de beginscène lijkt het om een conventionele thriller te gaan;
politiemensen achtervolgen een gangster over de daken. Maar dan schuift
Scottie uit en een collega die hem probeert te helpen stort te pletter.
Hierdoor blijft Scottie achter met hoogtevrees en daarbij ook nog eens
een schuldgevoel. Door dit gebeuren wordt de thriller meteen een melodrama
en we zien duidelijk dat het emotionele evenwicht van Scottie danig verstoord
is. Het betekent het einde van Scotties normale leven. Hij geraakt in
crisis, verliest zijn houvast op de werkelijkheid en dreigt te vallen.
Niet toevallig is die val een "fall in love". Zijn ziekte uit
zich zowel fysisch (hoogtevrees) als geestelijk (verliefdheid). Wanneer
hij als speurder begint te werken komt de spiraal van de waanzin pas goed
op gang. Hij komt terecht in een droomachtig langzame spiraalbeweging,
een trage
val in een zwart gat van emoties. Door zijn bijna obsessieve verliefdheid
voor Madeleine keert hij zich definitief van de normale wereld af. Door
zijn liefde doet Scottie er werkelijk alles aan om Madeleine van de dood
(zelfmoord) te redden. Met succes wanneer ze zich in de baai stort, maar
helaas zonder succes in de missietoren.
Wanneer hierna zijn schuldgevoelens nog eens worden vergroot door de conclusies
van de rechter stort de mislukte redder volledig in en belandt hij in
een zenuwinrichting waar hij voortdurend wordt geplaagd door nachtmerries
(waarin hij zelf valt). Alle bruggen met de realiteit zijn nu opgeblazen
en Scottie probeert Madeleine opnieuw tot leven te brengen door Judy,
die hij op zijn vele zwerftochten door de stad heeft ontmoet, te modelleren
naar de verloren geliefde. En dan gebeurt er iets dat typisch voor Hitchcock
is. In een flashback verklapt Hitchcock meteen het mysterie, hij laat
meteen zien dat Judy in feite Madeleine in vermomming is. Het is immers
niet de verrassing maar wel de suspense die de meester interesseert. Wie
of wat zijn bijkomstig (Gavin wordt niet meer opgevoerd en evenmin gestraft),
wat telt is hoe. Het publiek kijkt nu in spanning toe en hoopt dat ook
Scottie dit zal ontdekken. Beetje bij beetje transformeert Scottie Judy
totdat ze er uiteindelijk net zo uit ziet als de overleden Madeleine.
En omdat Judy verliefd is op Scottie kan ze zijn verzoeken gewoonweg niet
weigeren. Om deze transformatie nog mysterieuzer en spookachtiger te maken
laat Hitchcock de nieuwe Madeleine uit de badkamer komen in het groene
neonlicht dat van het verlichte hotelbord buiten het raam afkomstig is.
Het groen werpt een doorschijnend licht dat precies hetzelfde is als het
licht dat op Madeleine scheen toen Scottie haar voor het eerst observeerde.
Hierdoor krijgt Scottie werkelijk de indruk dat hij een geest ziet. Scotties
ontnuchtering wordt dus des te groter wanneer hij het juweel (de link
tussen Judy, Madeleine en Carlotta) ziet en beseft dat hij beetgenomen
is. Scottie neemt Judy vervolgens mee naar de missietoren om haar te laten
bekennen.
De beelden van Scottie die de toren beklimt zijn net zoals de douchescène
uit Psycho klassieke beelden in de filmwereld. Het publiek krijgt echt
te zien wat voor effect de duizeling op hem heeft wanneer hij het trappenhuis
bestijgt. Voor deze shots reed Hitchcock met de camera naar achteren en
zoemde hij tegelijkertijd in. Het werd gedraaid op een speciaal ontworpen
miniatuur van de echte set.
Het resultaat vind ik erg geslaagd en het bewijst dat Hitchcock ook op
het technische gebied van de film zeer vernuftig was. Het einde van de
film vind ik persoonlijk erg dramatisch. Opnieuw "ontvalt" Madeleine
Scottie die wederom alleen achterblijft. Liefde en geliefden zijn gedoemd
te sterven.
Scottie achtervolgt telkens een andere vrouw dan die van wie hij denkt
te houden. Hij leeft steeds met een droombeeld en kan geen contact leggen
met de mens die achter dat droombeeld zat. Er is een onvermogen om echt
te communiceren en dat blijkt ook uit de talloze omarmingen die over de
film verspreid zitten. En het valt bijgevolg ook op dat er bitter weinig
dialogen zijn tussen Scottie en zijn geliefde zijn.
Het thema van de dubbelganger is een vertrouwd Hitchcock-gegeven. Alleen
wordt het in deze film niet verbonden met misdaad en (on)schuld, maar
wel met liefde en lust. Maar er is ook een dieper, meer verborgen thema
nl. necrofilie. Scottie probeert Judy te veranderen in het levende evenbeeld
van de Madeleine, waar hij zo vreselijk van hield. Hij heeft dus een necrofiel
en ook fetisjistisch verlangen om met Madeleine te vrijen. Hij wil immers
aan Madeleine denken wanneer hij met Judy zou vrijen. De hele situatie
is een soort van conflict tussen illusie en realiteit in de geest van
Scottie. Wat ze voor Hitchcock ook heel interessant maakt is dat het zoveel
parallellen bevat met een seksscène. Maar zijn pogingen om Madeleine
te reconstrueren zijn tegengesteld aan wat er normaal gebeurt. In plaats
van het haar los te maken vraagt hij het haar op te steken en in plaats
van zich uit te kleden, vraagt Scottie of ze Madeleines kleren wil aantrekken.
Zowel Gavin als Scottie kunnen beschouwd worden als het alter ego van
Hitchcock. De eerste zorgt voor een criminele mise-en-scène, de
tweede voor een passionele. Beiden manipuleren het vrouwelijke personage,
kneden haar naar hun wens of waanbeeld. Hierin zien we een duidelijke
overeenkomst met Hitchcock. Het is immers bekend dat hij herhaaldelijk
verliefd werd op zijn actrices en dat hij hen transformeerde in het ideale
type dat hij voor ogen had.
De film toont aan hoe gevaarlijk totale controle in het leven kan zijn
(net zoals Scottie totale controle had over Judy). Regie (controle) kan
de liefde doden. En door juist dit aan te tonen ondergraaft Hitchcock
zijn eigen positie van almachtige regisseur. En omdat de liefde wordt
gedood heeft deze film zo'n depressieve toon.
Nadat ik de film gezien had, had ik een erg vreemd gevoel. Ik had zoiets
van: "Was dit nu Hitchcocks grootste meesterwerk?". Om eerlijk
te zijn snapte ik er geen snars van en ik vond het eigenlijk een slechte
film. Maar na enkele commentaren gelezen te hebben en hem nog eens te
bekijken begon ik me bewust te worden van de diepere inhoud en ook van
de briljante wijze waarop dit drama gemaakt werd. Vertigo is een donkere,
verwarrende en verontrustende film en dat gevoel geeft hij duidelijk door
aan de kijker. Het is een film als geen ander, een film uit evenwicht.
Ik kan me best voorstellen dat er mensen zijn die dit een vreselijk slechte
film vinden maar als je ook maar een beetje filmkenner bent, moet je toch
toegeven dat deze film een waar meesterwerk is.
